Fundacja 8Marca i Nowy Europejski Bauhaus

Natalia Gnoińska – architektka, specjalistka zrównoważonej konserwacji zabytków, fundatorka i prezeska Fundacji 8Marca. Urodzona w Polsce Europejka z międzynarodowym wykształceniem i doświadczeniem kulturowym. Po ukończeniu studiów w Wielkiej Brytanii wróciła do Polski. Rozpoczęła pracę nad wprowadzeniem innowacji w dziedzinie konserwacji i zarządzania dziedzictwem, co doprowadziło ją do finału konkursu Nowego Europejskiego Bauhausu w 2022 roku. Jej koncepcja zrównoważonej konserwacji, regeneracji i utrzymania dziedzictwa, o nazwie Innovation Manor®, dała początek Fundacji 8Marca. Jest to pierwsza w Polsce organizacja zajmująca się kwestiami zrównoważonej przyszłości dziedzictwa kulturowego, skupiająca się również na takich aspektach jak efektywność energetyczna, odpowiedzialne wykorzystanie zasobów, zaangażowanie społeczne i edukacja.

Czym jest Nowy Europejski Bauhaus i na czym polega jego idea przewodnia?

Nowy Europejski Bauhaus (NEB) to kreatywna i interdyscyplinarna inicjatywa, która łączy Europejski Zielony Ład z realizacją zrównoważonej transformacji na poziomie społeczeństwa obywatelskiego i oddolnych inicjatyw (ang. grassroots movements), które podążają za mottem inicjatywy: beautiful, sustainable, together (piękno, zrównoważony rozwój, wspólnota). W ramach inicjatywy budowana jest także sieć współpracy oraz wymiany informacji, skupiająca projekty, inicjatywy, firmy i instytucje. Takie działanie ma na celu ułatwienie nawiązywania współpracy i powielania już zrealizowanych inicjatyw. Rozwijając trochę motto i do czego się ono odnosi, beautiful, sustainable together nawiązuje do:

• działań inspirowanych sztuką i kulturą, odpowiadających na potrzeby wykraczające poza funkcjonalność,
• działań zrównoważonych, w harmonii z naturą, środowiskiem i planetą,
• działań inkluzyjnych, zachęcających do interdyscyplinarnego dialogu ponad podziałami kulturalnymi, płciowymi, związanymi z wiekiem, wyznaniem czy narodowością.

Czy zechciałaby Pani jako finalistka, przedstawić, jak wygląda przebieg konkursu NEB?

Konkurs dzieli się obecnie na trzy główne kategorie: już zrealizowane projekty, tzw. „Wschodzące Gwiazdy NEB”. Wschodzące gwiazdy to kategoria stworzona dla młodych uczestników (poniżej 30 roku życia) i projektów stricte koncepcyjnych. Każda z 3 kategorii podzielona jest dodatkowo na ścieżki tematyczne w ramach, których można zgłaszać swoją kandydaturę.

Proces zgłoszenia jest prosty, ale nieco czasochłonny. Wystarczy założyć konto na portalu NEB i wypełnić formularz, który składa się z około 10 pytań otwartych dotyczących zgłaszanego projektu. Pytania wymagają przemyślenia i zaplanowania wielu elementów projektu które składają się na jego „zrównoważoność”. Bardzo ważne jest, żeby nasza propozycja była holistyczna i wykazywała interdyscyplinarne podejście. Na etapie składania projekt powinien także opierać się na badaniach lub chociaż pogłębionym desk research. Ewaluacja na podstawie pytań skonstruowana jest tak, by selekcję przeszły tylko te zgłoszenia, które wpisują się we wszystkie 3 obszary zawarte w motcie NEB (beautiful, sustainable, together).

Na ogłoszenie listy finalistów trzeba zwykle poczekać kilka miesięcy. Publikowane są one w podobnym czasie co termin Festiwalu NEB, podczas którego wyłaniani są zwycięzcy i tzw. runner-up (2 miejsce). Oddzielną formą wyróżnienia jest też nagroda publiczności – która wyłaniana  jest w drodze ogólnodostępnego głosowania. Jako finaliści liderzy projektów zapraszani są do wzięcia udziału w Festiwalu i serii warsztatów w Brukseli, gdzie mają okazję nawiązać kontakty, zaprezentować swoją inicjatywę i dowiedzieć się jak i skąd pozyskać finansowanie na jej realizację.

„Innovation Manor – Rokietnica” to projekt Pani autorstwa, który został finalistą festiwalu New European Bauhaus 2022 i znalazł się w gronie 50 najlepszych projektów w Europie. Jakie są główne założenia projektu?

„Innovation Manor – Rokietnica” był finalistą w kategorii ‘przywracanie poczucia przynależności’. Jego głównym założeniem jest wykorzystanie potencjału zabytkowego obiektu położonego na terenie wsi w województwie Podkarpackiem jako dźwigni lokalnego rozwoju i zrównoważonej transformacji.

Projekt opisywał jak etapami można taką rewitalizację przeprowadzić, opierając się na finansowaniu społecznościowym, współpracy z lokalnymi instytucjami badawczymi, dostawcami, przedsiębiorcami i przedstawicielami społeczności. Koncept opracowany był taki sposób by pozwalał na jego łatwe powielanie i realizację w dowolnej lokalizacji.

Celem projektu w Rokietnicy jest stworzenie miejsca, gdzie badacze, studenci, cyfrowi nomadzi, twórcy, przedstawiciele biznesu i lokalna społeczność mogą razem tworzyć przestrzeń potrzebną do współpracy, wzajemnie wspierając swój rozwój.

„Innovation Manor – Rokietnica” to także założycielski projekt Fundacji 8Marca i nadal dążymy do jego realizacji. Poprzez ten projekt chcemy stworzyć miejsce, które może być przykładem, źródłem edukacji i inspiracją zrównoważonej gospodarki zasobami, realizowania celów ONZ i Zielonej Transformacji UE. Pragniemy też pokazać, że małe miejscowości i wsie mogą wybrać ścieżkę rozwoju poprzez kulturę, ponieważ dysponują niewykorzystanym potencjałem i nadal są domem dla ponad 30% Europejczyków.

Misją Fundacji 8Marca jest przygotowanie zabytkowych obiektów na wyzwania ekologiczne i społeczne XXI wieku. Czy zechciałaby Pani opowiedzieć więcej na temat działalności fundacji?

Fundacja 8Marca powstała zainspirowana konceptem Innovation Manor i jego pozytywnym odbiorem w konkursie NEB. Po powrocie z Brukseli postanowiłam przekuć teorię w działanie i z pomocą bliskich rozpoczęłam pracę nad powołaniem do życia organizacji non-profit, której celem byłoby realizowanie konceptu Innovation Manor poprzez:

• dzielenie się wiedzą z właścicielami obiektów zabytkowych oraz docelowo stworzenie wielofunkcyjnej platformy cyfrowej Innovation Manor;
• rozwijanie programu Zrównoważonej Konserwacji Zabytków dla profesjonalistów z branży konserwacyjnej, budowlanej, utilities i rzemieślników, a także zarządców, właścicieli i urzędników działających w obszarach dziedzictwa i kultury;
• inicjowanie i udział w projektach naukowych i badawczych. Już teraz aktywnie uczestniczymy w konkursach grantowych programów europejskich. Naszym największym projektem badawczym może być działanie, które przygotowaliśmy jako część konsorcjum w ramach perspektywy finansowej HORYZONT Europa. Projekt nazywa się REACH_4_CO2_Neutral (akronim dla Resilient, Efficient, Accessible Conservation of Heritage for Carbon Neutrality). Razem z min. Politechniką Rzeszowską i Politechniką Lwowską opracowaliśmy projekt badania i próby stworzenia innowacyjnego rozwiązania które pozwoli na łatwiejszą transformację dziedzictwa w bardziej energooszczędne, zasobooszczędne, sprzyjające transformacji społecznej obiekty. Wyniki konkursu i decyzję o przyznaniu finansowania powinniśmy poznać w perspektywie kilku najbliższych miesięcy. Prosimy trzymać kciuki :))
• kolejnym naszym działaniem jest przyznawanie znaku jakości Innovation Manor / Dwór Innowacji®. Znak ten jest pierwszą próbą stworzenia europejskiego znaku jakości dla zrównoważonego dziedzictwa i obiektów funkcjonujących zgodnie z ideami NEBu. Udało nam się jak do tej pory zastrzec znak IM/DI i prowadzimy rozmowy z właścicielami i zarządcami obiektów zainteresowanych dołączeniem do sieci Innovation Manor. Koncept sieci i znaku jakości ma docelowo pozwolić na stworzenie platformy pozwalającej na zmapowanie miejsc na potrzeby zrównoważonej turystyki opartej o kulturę ułatwiając kontakt i rezerwację usług, wymianę wiedzy przez właścicieli obiektów i stworzenie sieci kontaktów pozwalającej na łączenie rzemieślników i konserwatorów z poszukującymi ich usług właścicielami.

Jesteśmy młodą organizacją, działamy od niespełna 9 miesięcy, ale dzięki zmotywowanemu zespołowi rozwijamy się bardzo dynamicznie i stawiamy sobie ambitne cele. Wierzymy w to, że nasza działalność jest potrzebna, a wręcz kluczowa w obecnych czasach. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że na terenie 27 krajów UE ponad 30% tkanki budowlanej to obiekty powstałe przed 1945 rokiem, w których mieszka około 120 milionów obywateli europejskich, i które zużywają w przybliżeniu ok 855 TWh (co odpowiada ponad 240 Mt CO2 rocznie) widzimy skalę potencjalnego impaktu działalności Fundacji 8Marca.

Osobiście ważny jest dla mnie zagadnienie dobrostanu i jego związku z zabytkami. Jest to obszar moich zainteresowań badawczych, który zaczęłam zgłębiać podczas studiów i mam nadzieję kontynuować poprzez działalność F8M. Nie zostało jeszcze jednoznacznie udowodnione, że zabytki faktycznie mają bezpośrednie przełożenie na poprawę dobrostanu i zdrowia psychicznego. Jednak coraz więcej badań wskazuje na zależność między tymi obszarami. Globalnie depresja osiągnęła stan pandemii, UE co roku wydaje ponad 600 mld euro na pokrywanie kosztów związanych z leczeniem skutków pogarszającego się zdrowia psychicznego społeczeństwa. Ile moglibyśmy oszczędzić zdrowia, życia i pieniędzy gdybyśmy rozsądnie inwestowali w poprawę warunków życia i przestrzeni, w której funkcjonujemy? Ta linia myślenia również wpisuje się w ideę istnienia inicjatywy NEB, gdzie beautiful, sustainable, together istnieją nierozłącznie i wzajemnie się uzupełniają tworząc idealistyczną, ale jakże kuszącą wizję przyszłości.

Rozmowę poprowadził Bartłomiej Małczyński