CHANSE: DigiFren
Konkurs “CHANSE – Transformations: Social and Cultural Dynamics in The Digital Age” to program koordynowany przez Narodowe Centrum Nauki (NCN). Konkurs był wynikiem współpracy sieci HERA oraz NORFACE. Realizuje go 27 instytucji z 24 państw europejskich. Łącznie złożono 366 wniosków, z których wyłoniono 26 nagrodzonych projektów. Celem przewodnim programu CHANSE jest przeprowadzenie konkursu, wyłonienie i finansowanie wysokojakościowych międzynarodowych projektów badawczych. Program CHANSE pozyskał grant o wartości 10 milionów EUR pochodzący z Programu Ramowego Unii Europejskiej Horyzont 2020.
dr hab. Marcin Brocki, prof. UJ – w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ prowadzi stałe wykłady dotyczące historii myśli antropologicznej oraz teorii badań antropologicznych: strukturalizmu i semiotyki. Prowadzi również wykłady wprowadzające do antropologii kulturowej i etnologii dla studentów innych kierunków: historii, historii sztuki, archeologii.
Jak Unia Europejska i programy przez nią proponowane przyczyniają się do rozwoju nauki? Proszę o opowiedzenie o samym konkursie CHANSE. Jakie promuje on zasady? Jakie narzędzia dla współpracy międzynarodowej oferuje?
To bardzo ogólne pytanie i nie sposób na nie udzielić odpowiedzi, która nie banalizowałaby całego zagadnienia. Ale takie spojrzenie z oddali, podobnie jak karykatura, pozwala dostrzec cechy szczególne, a do tych zaliczyłbym: możliwość tworzenia eksperckich zespołów badawczych ponad granicami (inne programy w niewielkim stopniu to umożliwiają), pomiędzy instytucjami naukowymi i pozaakademickimi, oraz koncentrację uwagi uczonych na nowych, wyłaniających się i społecznie istotnych problemach, i obszarach badań, dla zrozumienia których wciąż brak odpowiednich metod i metodologii.
Czym jest i na czym polega projekt DigiFren – Cyfrowa estetyzacja środowisk wrażliwych?
Projekt DigiFren ma na celu poznanie skutków cyfrowej estetyzacji środowisk naturalnych w pięciu krajach europejskich. Badania będą koncentrować się na tym, jak media cyfrowe i technologia przyczyniają się do zmiany postrzegania, wrażliwości i praktyk wobec środowisk naturalnych. DigiFren zajmie się estetyzacją cyfrową środowisk podatnych na ludzką ingerencję, jej rozwojem i wpływem na życie codzienne w słoweńskim regionie alpejskim Solčavsko i Bohinj, wzdłuż chorwackiego wybrzeża Adriatyku w parkach narodowych Kornati i Paklenica, na fińskich torfowiskach Sodankylä i Lieksa, w norweskim lesie miejskim Sørmarka i wzdłuż brzegów rzek w dolinie Odry na Dolnym Śląsku w Polsce. Jest to pierwszy projekt etnograficzny, który podejmuje zakrojone na szeroką skalę, porównawcze badanie wpływu cyfrowej estetyzacji w transformującej się cyfrowo Europie, na postrzeganie i interakcję ze środowiskiem naturalnym. W ramach polskiej części projektu badania skoncentrowane będą w Dolinie Odry, ponieważ ta stała się w ostatnich latach miejscem budowy atrakcyjnej infrastruktury turystycznej, intensywnie promowanej i przekształconej w produkt przemysłu rozrywkowo-turystycznego, w miejsce rekreacji wsparte specyficzną semiosferą, której kluczowym składnikiem są zdigitalizowane obrazy natury. “Cyfrowe estetyzacje natury” są zarówno częścią “natury” przygotowanej dla przemysłu turystycznego, treścią postów w mediach społecznościowych, jak i częścią szerszych procesów deterytorializacji obrazów “natury” i jej nowej, oddolnej kategoryzacji. Projekt ma na celu wskazanie miejsc w Dolinie Odry, które stają się obecnie reprezentacjami “natury” zarówno dla interesariuszy, jak i “użytkowników”, jakie kulturowe sieci semantyczne tworzą, co staje się znakiem natury w zdigitalizowanych obrazach natury, jak natura przekształcana jest w znak w ramach mediów cyfrowych i jak w takiej formie wpływa na doświadczenie konkretnych miejsc, jakie kategorie estetyczne są używane i jak są przekształcane w kontakcie z praktykami, doświadczeniami miejsc cyfrowo estetyzowanych. Badania obejmą przede wszystkim “lokalnych ekspertów” (ekologów, pasjonatów), interesariuszy (instytucje rządowe i samorządowe zajmujące się gospodarką wodną i zagospodarowaniem przestrzennym, urbanistów, agencje turystyczne, organizacje ekologiczne zajmujące się formalnie ochroną przyrody i krajobrazu), oraz mieszkańców terenów nadrzecznych oraz użytkowników tych terenów (turystów, wędkarzy itp.). Dla każdej z grup zostaną odpowiednio dobrane metody badawcze. Analizie poddane zostaną również fanpage, blogi, media społecznościowe dotyczące Doliny Odry, w szczególności treści zawierające wizualizacje, podcasty, filmy.
Z kim będzie Pan współpracował w ramach zespołu projektowego?
Oprócz skoordynowanej współpracy zespołów „narodowych”, każdy zespół tworzy własne sieci współpracy na miejscu. Polski zespół wskazał już na etapie planowania badań pozarządową instytucję zajmującą się prowadzeniem badań etnograficznych, która wesprze proces pozyskiwania dużych ilości danych. Ponieważ umowa jeszcze nie została podpisana, będzie to możliwe z chwilą uruchomienia środków finansowych, bliższych szczegółów nie mogę podać.
Z jakich narzędzi będzie Pan wraz z zespołem korzystać w trakcie badań?
Aby osiągnąć zakładane cele, podjęte zostaną badania etnograficzne, w tym intensywne badania terenowe. Projekt będzie realizowany z wykorzystaniem etnografii cyfrowej, autoetnografii, obserwacji uczestniczącej, analizy dyskursu oraz metod i technik partycypacyjnych. Ponieważ badania będą koncentrować się na materialnym, estetycznym, ekonomicznym i politycznym wymiarze cyfrowego „konstruowania natury”, konieczne jest wykorzystanie wielu metod pozyskiwania danych oraz dostosowania metod analizy do różnych typów danych pozyskiwanych w trakcie badań – aby zachować porównywalność danych i wyników, zespoły będą w stałym kontakcie rozwijając spójną metodykę i metodologię badań.
Jakie zastosowanie w przyszłości mogą mieć wyniki prowadzonych w ramach programu badań?
Oczywiście trudno być prorokiem, niemniej mamy nadzieję, że wskazanie krzyżujących się estetyk, różnic interesów (np. deweloperzy vs. ekolodzy), tarć między interesami i estetykami oraz ukazanie złożonych, społecznych i kulturowych skutków cyfrowej estetyzacji obrazów natury umożliwi wgląd w proces historycznej zmiany dokonanej przez techniki cyfrowe w zakresie interakcji człowieka z naturą, być może także pozwoli planować, z dużo większą świadomością różnic oczekiwań, naturalne przestrzenie aktywności czasu wolnego, wpłynąć na polityki względem natury, jej ochrony nie tylko przez tworzenie zamkniętych enklaw, ale budowanie innych jej reprezentacji w sferze publicznej.
Co będzie można powiedzieć o współczesnej Europie dzięki tym badaniom?
Po pierwsze, w pewnym ograniczonym wymiarze, badania powinny pokazać, na ile we współczesnej Europie wyobrażenia o naturze są zapośredniczone przez cyfrowe media i co to oznacza dla podejmowanych w stosunku do natury działań. Po drugie, czy cyfrowa rewolucja wpływa na kształtowanie nowych oczekiwań estetycznych, a w konsekwencji na rodzaje aktywności ludzkiej w różnych środowiskach, dla których medium tworzenia wiedzy o nich i ich obecności w przestrzeni publicznej jest w dużej mierze obraz cyfrowo przetworzony. Innymi słowy, być może uda się ocenić, na ile i jak cyfrowe media wpływają na naszą wizję i wiedzę o środowisku naturalnym, będącą podstawą oczekiwań i działań w stosunku do tego środowiska.
Wywiad przeprowadził Bartłomiej Małczyński.
Punkt EUROPE DIRECT Kraków prowadzony przez Instytut Polityk Publicznych. Działanie współfinansowane przez Unię Europejską.